ТЕРРОРИЗМ, ЭКСТРЕМИЗМ ВА НАМУДҲОИ ОН

     Терроризм ватан, забон, нажод ва дин надорад. Ин бадбахтии оламшумуле гардидааст, ки ба муқобили он якҷоя мубориза бурда, ба ҳамдигар кӯмак расонда, тадбирҳои худро мувофиқ сохтан зарур аст.

Эмомалӣ Раҳмон

     Дар марҳилаи нави рушди ҷомеа яке аз масъалаҳои муҳими рӯз ин тақвият бахшидани ҳифзи истиқлолияти давлатӣ, пойдор нигоҳ доштани Ваҳдати миллӣ ва таъмини сулҳу субот дар кишвар аст ва ин амалҳои созанда рисолати аввалиндараҷаи ҳар як фарди сарбаланду садоқатпешаи Тоҷикистони азиз мебошад.

Мутаассифона, дар роҳи чунин амалҳои созанда ва таъмини ояндаи дурахшони мамлакати азизамон мушкилиҳои муайян мавҷуданд. Аз он ҷумла, дар шароити муосир мубориза ба муқобили чунин падидаҳои ифротӣ ба монанди терроризм ва экстремизм ба зарурати воқеӣ табдил ёфтааст.

Имрӯз терроризм дар минтақаҳои гуногуни ҷаҳон доман паҳн карда, хатари бузурги иҷтимоӣ дорад ва барои амнияти давлатҳои алоҳида ва минтақаҳо воқеан таҳдид эҷод менамояд. Айнӣ замон вазъи марбут ба амалҳои террористӣ дар ҷаҳон муташанниҷ боқӣ мемонад. Сарфи назар аз тадбирҳои солҳои охир андешидашуда дар бахши мубориза бо терроризм, таҳдиди амалҳои нави террористӣ на фақат аз байн нарафтааст, балки афзоиш ёфтааст. Дар гӯшаҳои гуногуни ҷаҳон фаъолшавии созмонҳои террористӣ ва ташкилоту созмонҳои маблағгузори онҳо ба мушоҳида мерасад.

Мафҳуми «терроризм» аз калимаи лотинии terror пайдо шудааст, ки дар тарҷума маънои «тарс», «таҳлука», «воҳима»-ро ифода мекунад.

Ташкилот, гурӯҳҳои террористӣ ва ё шахсони алоҳида онро барои амалӣ кардани ҳадафҳояшон ба кор мебаранд. Ба таври мушаххас, терроризм ин истифодаи амалҳои зӯроварӣ бо мақсади ба даст овардани баъзе муқаррароти ҷаҳонӣ мебошад. Чунин муносибатҳо метавонанд гуногун бошанд – сиёсӣ, иқтисодӣ, маънавӣ, идеологӣ ва ғайра. Мувофиқи Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, шахс ё гурӯҳи шахсоне, ки фаъолияти онҳо ба марги одамон ё расонидани зарари зиёди молу мулкӣ оварда мерасонад, метавонанд дар терроризм айбдор карда шаванд.

Терроризм аз экстремизм чӣ фарқ дорад?

Дар бораи терроризм сухан ронда, мафҳуми “экстремизм”-ро низ зикр накардан мумкин нест. Аксар вақт ин истилоҳҳо бо ҳам омехта мешаванд, хусусан ҳангоми ҳамлаҳои террористӣ. Дар асл, терроризм танҳо як намуди ифротгароӣ аст, ки аз ҳама шадидтар аст. Худи мафҳуми “экстремизм” маънои пойбандии шахс ё гурӯҳи шахсонро ба идеологияи муайяни хусусияти радикалӣ дорад. Фаъолияти экстремистҳо ҳамеша ба сиёсатмадорон ё ҷомеа нигаронида шудааст. Аммо, ба фарқ аз террористон, барои онҳо содир кардани амалҳои террористӣ шарт нест танҳо ташвиқи гурӯҳҳои мушаххаси иҷтимоӣ ё сиёсӣ ба чораҳои радикалӣ кофӣ аст. Ба экстремизм метавон иғво ва ташкили бетартибиҳои оммавӣ, ҷанги партизанӣ, нофармонии шаҳрвандӣ ва аз ҷумла терроризмро дохил кард.

Муҳаққиқони муосири ҷаҳонӣ терроризмро ба намудҳои мустақили зерин тасниф мекунанд:

Терроризми сиёсӣ – амалҳои террористии гуногун, ки ҳадафи онҳо таъсир расонидан ба пешвоёни сиёсӣ, ҳокимият ё сиёсати онҳо, маҷбур кардани амалҳои сиёсӣ ё қарорҳои ҳокимият мебошад.

Терроризми иттилоотӣ – таъсири мустақим ба равонӣ ва шуури одамон бо мақсади ташаккули ақидаҳо ва ҳукмҳои зарурӣ, ки рафтори одамонро ба таври муайян роҳнамоӣ мекунанд.

Терроризми иқтисодӣ – амалҳои гуногуни иқтисодии табъизомез (дискриминатсинӣ), ки бо мақсади таъсир расонидан ба рақибони иқтисодӣ, гурӯҳҳои иҷтимоӣ ва табақаҳои аҳолӣ, инчунин ба давлатҳо ва роҳбарони онҳо бо мақсади расидан ба қарорҳои мушаххаси иқтисодӣ барои террористон муфид мебошанд.

Терроризми иҷтимоӣ (маъмулӣ) – ҷинояткории кӯчагӣ, ҷинояткории афзоянда, ноустувории умумии иҷтимоӣ ва ноустувории оммавии рӯзгор.

Терроризми миллатгароӣ – террористони ин намуд одатан мақсади худро ташкили давлати алоҳида барои гурӯҳи этникӣ қарор медиҳанд ва онро “озодии миллӣ” меноманд.

Ба ин намуди терроризм коршиносон созмони “Ватан ва озодии Баскӣ”-ро, ки ният дорад минтақаҳои истиқомати анъанавии баскҳоро аз Испания ҷудо кунанд ва Ҳизби Коргарони Курдистонро, ки мехоҳанд давлати худро дар қаламрави Туркия таъсис диҳанд, дохил мекунанд.

Терроризми динӣ – террористони ин намуд зӯровариро барои мақсадҳое истифода мебаранд, ки ба назари онҳо Худованд муайян кардааст. Дар айни замон, объектҳои ҳамлаҳои онҳо ҳам аз ҷиҳати ҷуғрофӣ, ҳам аз ҷиҳати этникӣ ва ҳам аз ҷиҳати иҷтимоӣ норавшан мебошанд. Ҳамин тариқ, онҳо мехоҳанд аксар вақт дар сатҳи ҷаҳонӣ тағйироти фаврӣ ва куллиро ба даст оранд. Ин навъи терроризм нисбат ба дигарон хеле динамикӣ (тез) рушд мекунад. Ҳамин тавр, дар миёнаи солҳои 90-ум аз 56 ташкилоти маъруфи террористӣ қариб нисфи онҳо ангезаҳои динӣ изҳор доштанд. Азбаски “диндорон” аз барқарор кардани ҳуқуқҳо дар ягон қаламрави муайян ё татбиқи ягон принсипи сиёсӣ нигарон нестанд, миқёси ҳамлаҳои онҳо аксар вақт нисбат ба “миллатгароён” ё экстремистҳои идеологӣ хеле калонтар аст. Душманони онҳо ҳама касоне ҳастанд, ки узви мазҳаб ё мазҳаби динии онҳо нестанд. Ба ин категорияи террористон ҳам “Ал-Қоида”-и Усома бин Лоден, ҳам гурӯҳи мусулмонони суннӣ “Ҳамас”, ҳам гурӯҳи шиаи лубнон “Ҳизбуллоҳ” ва ҳам созмонҳои радикалии яҳудии худои марҳум Меера Кахане, баъзе аз дружинаҳои халқии Амрико ку-клус- кланҳои ва парастишкунандагониҶопонӣ “Аум Сенрике” дохил мешаванд.

Терроризми экстремистҳои чап – чапгароёни радикалӣ мехоҳанд капитализмро нобуд кунанд ва онро бо режими коммунистӣ ё сотсиалистӣ иваз кунанд. Азбаски онҳо одатан аҳолии шаҳрвандиро қурбониёни истисмори капиталистӣ меҳисобанд, онҳо аксар вақт ба амалҳои террористӣ алайҳи шаҳрвандони оддӣ даст намезананд. Онҳо бештар ба рабудани одамони сарватманд машғул мешаванд ё “нишонаҳои капитализм”-и гуногунро метарконданд. Намунаҳои чунин гурӯҳҳо метавонанд Баадер-Мейнхоф, Артиши Сурхи Ҷопон ва Бригадаҳои Сурхи Италия бошанд. Террористони анархистӣ аз солҳои 1870 то солҳои 1920 як падидаи ҷаҳонӣ буданд. Яке аз президентҳои ИМА Вилям Макинли соли 1901 аз ҷониби анархист кушта шуд. Баъзе коршиносон пешниҳод мекунанд, ки антиглобалистони муосир метавонанд мавҷи нави терроризми анархистиро ба вуҷуд оранд. Намунаҳои амалҳое, ки ба терроризми чап монанд мебошанд, дар Русия таркиши муҷассамаи Николай II дар Москва дар наздикии Митиши ва таркиш дар қабулгоҳи Хадамоти федералии амният (ФСБ) дар ш. Москва мебошанд.

Терроризми экстремистҳои ростгаро – одатан гурӯҳҳои номуташаккилтарин мебошанд, ки аксар вақт бо неонатсистони Аврупои ғарбӣ алоқаманданд. Вазифаҳои онҳо мубориза бо ҳукуматҳои демократӣ барои иваз кардани онҳо бо давлатҳои фашистӣ мебошанд. Неофашистҳо ба муҳоҷирон ва гурезаҳо ҳамла мекунанд, ба назари чунин гурӯҳҳо, пеш аз ҳама, нажодпарастон ва зиддисемитҳо.

Дар адабиёти ҳуқуқӣ инчунин мафҳуми терроризми худкушӣ, ки ҳамчун омодагии қурбонии ҷони худ ба манфиати расидан ба ҳадафи муайяни сиёсӣ муайян карда мешавад, пайдо мешавад. Дар айни замон, тақрибан даҳ гурӯҳи террористии динӣ ва дунявӣ мавҷуданд, ки метавонанд терроризми худкуширо ҳамчун усули тактикӣ дар мубориза бар зидди ҳукумати худ ё хориҷӣ истифода баранд. Ба чунин гурӯҳҳо дохил мешаванд: ҳаракати муқовимати Исломӣ (“Ҳамас”) ва ҷиҳоди исломии Фаластин, дар қаламравҳои ишғолкардаи Исроил; Ҳизбуллоҳ (“Ҳизби Худо”) дар Лубнон; ҷиҳоди исломии Миср ва Гамайяисломия (“гурӯҳи Исломӣ”) дар Миср; гурӯҳи Мусаллаҳи исломӣ, (GIA) дар Алҷазоир; гурӯҳи байналмилалии Барбар Халса (BKI) дар Ҳиндустон; тигрҳои озодии Тамил (ltte) дар Шри-ланка; Ҳизби коргарии Курдистон (РКК) дар Туркия; Шабакаи Ҳуҷайраҳои Ташкилоти Террористии Усома бин Лоден “Ал-Қоида” дар Афғонистон.

Намунаи терроризми худкушӣ метавонад ҳодисаҳои фоҷиабори маъруф дар шаҳрҳои Ню-Йорк, Вашингтон ва Пенсилвания (ИМА) дар 11 сентябри соли 2002 бошад, вақте ки ҳавопаймоҳои мусофирбарӣ аз ҷониби террористони худкуш ба объектҳои ҳаётан муҳим фиристода шуданд, ки дар натиҷа қариб 7 ҳазор нафар кушта шуданд (аксари онҳо то ҳол гумшуда ҳисобида мешаванд). Аз ин шумора: 266 нафар дар ҳавопаймоҳои рабудашуда, зиёда аз 200 нафар дар Вашингтон, 6 333 нафар дар Ню-Йорк кушта шуданд.

Инчунин терроризми технологӣ, ки дар зери ин мафҳум истифодаи ғайриқонунии силоҳи ҳастаӣ, кимиёвӣ, бактериологӣ (биологӣ) ё ҷузъҳои он, моддаҳои кимиёвии ҳастаӣ, радиоактивӣ, заҳролудкунанда, микроорганизмҳои патогенӣ, инчунин аз кор баровардан, вайрон кардан ё ғасби объектҳои ҳастаӣ, кимиёвӣ ё дигар объектҳо, системаҳои таъмини ҳаёти шаҳрҳо ва марказҳои саноатӣ барои ноил шудан ба ҳадафҳои сиёсӣ, иқтисодӣ ва ғайраро мефаҳманд.

Мо, ҷавонон ҳамеша бо суханони Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон пайравӣ намуда, терроризм ва экстремизмро шадидан маҳкум менамоем. Инчунин барои ҳифзи якпорчагии Ватани биҳиштосо ҳамеша омодаем ва сиёсати хирадмандонаю бунёдкоронаи Пешвои миллатро дастгирӣ мекунем.

Раҳматуллоева Р. Р. – устоди ДДҲБСТ