САРҲАДИ ҚИРҒИЗИСТОНУ ТОҶИКИСТОН: МУНОҚИШАҲО БАЙНИ ДАВЛАТҲО

Баҳси марзӣ миёни Тоҷикистону Қирғизистон аз замони Иттиҳоди Шӯравӣ оғоз шудааст. Пас аз пошхӯрии давлатҳои шӯъравӣ вазъ танҳо бадтар шуд. Ба ҳама гунаҳкор – минтақаҳои муайяннашуда, ки муайян кардан ғайриимкон аст, ки кадом кишвар – Тоҷикистону Қирғизистон соҳиби қаламрав аст. То имруз аз 970 километр хамагй 504-тои он муайян карда шудааст. Кишварҳо дар мавриди сарнавишти беш аз 70 минтақаи баҳсбарангез ба мувофиқа расида наметавонанд.

Ҳар як чанг дар сари мизи гуфтушунид ба охир мерасад. Саволе ба миён меояд, ки кай ба сари мизи гуфтушунид менишинад?. Оё ин барои ду ҷониб судманд хоҳад буд?, як саволи бузург аст, зеро ҳарду ҷониб дар бораи моликияти қитъаҳои баҳсбарангези марзи Қирғизистону Тоҷикистон баҳс мекунанд, кадом қисмат бояд ба кӣ тааллуқ дошта бошад ва ғайра. Харитаҳои гуногуни таърихии замони Ҳокимияти Советӣ, хуҷҷатхои гуногун, ки барои осон кардани рохбарӣ ба иқтисодиёти советии сотсиалистӣ иваз кардани заминҳо ва ғайра оварда шудаанд. Аммо ин барои гуфтушунид асоси беэътимод аст. Аз ин рӯ, барои оғоз бояд мувофиқат кард, ки бар асоси кадом харитаҳо ва то чӣ андоза делимитатсияи қитъаҳои баҳсбарангези марзи Қирғизистону Тоҷикистон сурат мегирад.

Даргириҳо ҳар дафъа шадидтар мешуданд, солҳои охир бо задухӯрдҳо, хунрезӣ ва ҳамла ба маҳалҳои аҳолинишини минтақаи марзӣ анҷом ёфтанд.

“Азаттик” бар асоси маълумоти манобеи кушод таҳлилеро анҷом додааст, ки чӣ гуна хусусияти муноқишаҳо дар марзи Қирғизистону Тоҷикистон аз соли 2012 то соли 2022 тағйир ёфтааст.

Нахустин музокироти миёни Қирғизистон ва Тоҷикистон дар мавриди масъалаи марз дар Бишкек дар поёни соли 2002 баргузор шуда буд. Соли 2003 дар Душанбе гуфтушунид барпо гардид. Дар ҳарду ҳолат сухан дар бораи он буд, ки барои муайян кардани хатти сарҳад кадом ҳуҷҷатҳоро асос бояд гирифт.

Дар соли 2012 дар рустоҳои наздики марзи Қирғизистону Тоҷикистон 18 муноқишае сабт шудааст, ки дар миёни сокинони маҳаллии ду кишвар бар асари баҳсҳо бар сари истифодаи об, чарогоҳ ва роҳҳо сар зада буд. Дар баробари ин марзбонон ба ин баҳсҳо дахолат накарданд.

Музокирот оҳиста ҷараён дорад, зеро мавқеъи Тоҷикистон дар асоси харитаҳои солҳои 1924-1939 ва мавқеъи Қирғизистон аз харитаҳои солҳои 1958-1959 ва 1989 асос ёфтааст. Ҳеҷ яке аз ин харитаҳо дар замони шӯравӣ аз ҷониби Маскав ниҳоят тасдиқ карда нашудааст.

Ба далели вазъи кунунии хатти боқимонда ҷонибҳо ба ҳеҷ ваҷҳ ба як тавофуқи умумӣ расида наметавонанд. Задухурди мусаллаҳонаи байни онҳо дар солҳои охир характери системавӣ пайдо кардааст.

Тошматова М.Д. – дотсенти кафедраи иқтисоди ҷаҳонии ДДҲБСТ