ТОҶИКИСТОН ҲАМЧУН ТАШАББУСКОРИ РӮЗНОМАИ ҶАҲОНИИ ПИРЯХ ДАР COP-30
Обшавии босуръати пиряхҳо ва вайроншавии криосфераи ҷаҳонӣ дар солҳои охир яке аз мушкилоти муҳимтарини замони мо гардидааст, ки мустақиман ба масъалаҳои амнияти об, суботи иқлим ва тавозуни экологӣ таъсир мерасонад. Дар ин замина, фаъолияти Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки мунтазам масъалаҳои ҳифзи пиряхҳоро дар сатҳи байналмилалӣ пеш мебарад ва рӯзномаи дипломатияи устувори иқлимро таҳия мекунад, махсусан назаррас аст. Тасдиқи назарраси ин нақшро дар чорабинии сатҳи баланд, ки 18 ноябри соли 2025 дар Конфронси СММ оид ба тағйирёбии иқлим COP-30 дар шаҳри Белеми Бразилия, бо ташаббуси Тоҷикистон ва гурӯҳи сатҳи баланд оид ба “Ҳадафҳо оид ба обшавии пиряхҳо” баргузор гардид, дидан мумкин аст. Чорабинӣ ба талафоти босуръати криосфераи ҷаҳонӣ ва таъсири он ба рушди устувори кишварҳо нигаронида шуда буд.
Дар ин чорабинӣ таъкид гардид, ки ҳифзи пиряхҳо ва нигоҳдории он як ҷузъи муҳими стратегӣ дар таъмини устувории захираҳои об, ҳифзи минтақаҳои соҳилӣ, пешгирии тағй ирёбии хатарноки иқлим ва нигоҳ доштани тавозуни экологӣ мебошад. Иштирокчиён қайд карданд, ки пиряхҳо дар танзими режимҳои гидрологӣ, нигоҳдории ҷараёни дарёҳо ва таъмини қисми зиёди аҳолӣ бо оби тоза, бахусус дар минтақаҳои кӯҳистон ва хушк, нақши калидӣ доранд. Маълумоти пешниҳодкардаи олимони пешсаф нишон дод, ки равандҳои таназзули криосфера нисбат ба пешгӯиҳо зудтар рух медиҳанд ва дар бисёр минтақаҳо аллакай аз мутобиқшавии системаҳои табиӣ ва иҷтимоию иқтисодӣ зиёдтаранд, ки хатари обхезӣ, ярч, сел ва норасоии обро афзоиш медиҳад.
Муҳокимаи гурӯҳӣ бо иштироки вазирон ва намояндагони кишварҳои Чили, Монако, Фиҷӣ, Непал, Либерия, Покистон, Бангладеш, Гурҷистон ва Бонки рушди Осиё масъалаҳои ҳифзи пиряхҳо, баланд шудани сатҳи баҳр ва дигар хатарҳои марбут ба ноустувории криосфераро баррасӣ кард. Таваҷҷуҳи махсус ба зарурати ворид кардани масъалаҳои пиряхҳо ба стратегияҳои миллии мутобиқшавӣ ба тағирёбии иқлим ва рушди устувор, инчунин тақвияти мониторинг, системаҳои огоҳкунии барвақт ва дастгирии молиявӣ барои кишварҳои осебпазиртарин равона карда шуд. Дар ин замина, аҳамияти ноил шудан ба ҳадафи маҳдуд кардани гармшавии глобалӣ то 1,5°C ва пешгирӣ аз усулҳои эҳтимолан хатарноки геоинженерӣ, ки метавонанд ба нуқтаҳои тағйирёбии бебозгашт дар фаъолияти системаҳои пиряхҳо ва ҷараёнҳои уқёнус оварда расонанд, таъкид карда шуд. Дар COP-30 доир ба нақши пешбари Тоҷикистон дар пешбурди Соли байналмилалии пиряхҳо (2025) эътирофи умум дода шуд ва қайд карда шуд, ки ҳадафи он баланд бардоштани огоҳии ҷаҳонӣ дар бораи мушкилоти обшавии босуръати пиряхҳо ва зарурати муттаҳид кардани талошҳои байналмилалии ҳифзи табиат мебошад. Ин ташаббус табдили нақши Тоҷикистонро аз давлати комилан осебпазир ба иштирокчии фаъол дар сиёсати байналмилалии иқлим инъикос мекунад, ки баҳси меъёрӣ ва сиёсиро дар бораи ҳифзи криосфера ва идоракунии устувори захираҳои об ташаккул медиҳад. Дохил кардани стратегии масъалаҳои пиряхҳо дар рӯзномаи COP-30 густариши доираи дипломатияи сабзро нишон медиҳад ва қобилияти кишварро барои оғози муколама, ки ба ҳамоҳангсозии равишҳои коллективӣ барои пешгирии вайроншавии системаҳои табиӣ нигаронида шудааст, нишон медиҳад.
Қобили зикр аст, ки чорабинии сатҳи баланд дар Белем на танҳо ҳамчун платформа барои муҳокимаи хатарҳои иқлимии ҷаҳонӣ, балки ҳамчун воситаи тақвияти нуфузи байналмилалии Тоҷикистон ҳамчун ташаббускор ва ҳамоҳангсози ташаббусҳои ҷаҳонии ҳифзи пиряхҳо низ баромад кард. Таъкид ба зарурати ташкили институтҳои масъалаҳои пиряхҳо дар стратегияҳои мутобиқшавӣ, таҳияи системаҳои мониторинг ва таъмини маблағгузории устувор гузариш аз изҳороти эъломиявӣ ба чораҳои амалӣ нишон медиҳад.
Дар натиҷа, Тоҷикистон нақши худро ҳамчун иштирокчии фаъол дар ташаккули рӯзномаи ҷаҳонии иқлим тасдиқ кард ва саҳми назаррасро дар таъмини амнияти дарозмуддати экологӣ ва рушди устувор дар шароити суръатбахшии тағйирёбии иқлим гузошт.
Лутфуллоев М.Д. – номзади илмҳои иқтисодӣ, дотсент, мудири кафедраи технологияҳои иттилоотӣ дар иқтисодиёти ДДҲБСТ